Turystyka na świecie - definicja, rodzaje, rozwój, miejsca

Turystyka na świecie

Historia i definicja turystyki

Człowiek podróżował od zawsze. Plemiona pierwotne wędrowały do świętych miejsc - Aborygeni do Uluru (Ayers Rock), w Andach do jeziora Titicaca, Grecy na Olimp i wyroczni delfijskiej. Patrona podróżnych mieli Egipcjanie - Chonsu, Grecy - Hermesa, Rzymianie - Merkurego.

W basenie Morza Śródziemnego powstawały kurorty uzdrowiskowe (Bath, Baden Baden, Vichy, Spa), baza noclegowa (stationes i zajazdy dla poczty rzymskiej), a patrycjusze spędzali wolne dnie w tzw. "drugich domach" nad morzem).

Motywem wyruszenie z domu był także handel (Szlak Jedwabny o długości ok. 12 tys km między Chinami i Europą, Szlak Bursztynowy między Bałtykiem i Morzem Śródziemnym) lub chęć odkrycia nowych ziem (do Ameryki pierwsi prawdopodobnie dopłynęli Chińczycy w XVIII w p.n.e., dopiero w X w ne Wikingowie). W średniowieczu oprócz handlu (Marco Polo, Ibn Battuta) i pielgrzymek (Mekka, Jerozolima, szlak św. Jakuba w Hiszpanii i Francji), doszły jeszcze wyprawy naukowe (uniwersytety we Włoszech, Francji, Anglii) i wojenne (krzyżowe, Wikingów). Renesans był okresem wielkich odkryć geograficznych, a XVII i XVIII wiek tzw. "grand tour" (kilkuletnich podróży po Europie Zachodniej młodych ludzi w celu nabycia ogłady, głównie Anglików). Ale przemieszczenia te nabrały rozmachu dopiero po drugiej wojnie światowej, głównie ze względu na zwiększenie się ilości czasu wolnego, zamożności ludzi, industrializacji i urbanizacji. Dlatego turystyka bywa nazywana "fenomenem XX wieku".

Jednak czy każdy podróżujący jest turystą?

Definicji turystyki jest tyle, ilu jest autorów. Już w 1937 r. Liga Narodów próbowała to ujednolicić i przyjęła taką definicję turysty: "dla uzyskania większej porównywalności statystyk turystyki międzynarodowej, określenie "turysta" powinno w zasadzie być rozumiane jako oznaczające każdą osobę podróżującą przez czas trwający 24 godziny, lub więcej, w kraju nie będącym krajem jej stałego zamieszkania". Czyli za turystykę brano np. wyjazdy biznesowe, naukowe, handlowe, ale już nie młodzieży mieszkającej poza domem rodzinnym i pracowników transportu. W 1993 roku WTO wprowadziło nową, obowiązującą definicję turystyki: "turystyka obejmuje ogół czynności osób, które podróżują i przebywają w celach wypoczynkowych, służbowych lub innych, nie dłużej niż rok bez przerwy poza swoim codziennym otoczeniem".

Rodzaje turystyki

W zależności od kryteriów podziału:

  • Uczestnicy - m. in. turystyka dzieci i młodzieży, emerytów, mieszkańców wsi, niezamożnych, zdrowych, niepełnosprawnych, itp.
  • Wielkość grupy - indywidualna, rodzinna, grupowa,
  • Charakter grupy / stopień organizacji - indywidualna lub zorganizowana (przez różne podmioty – szkołę, organizacje młodzieżowe, Kościół, biuro podróży)
  • Czas trwania - krótkopobytowa (weekendowa), średniopobytowa (urlopowa), długopobytowa (wyprawy kilka miesięcy)
  • Czas roku lub tygodnia - np. letnia, zimowa, weekendowa
  • Destynacja / miejsce percepcji - np. nad morze, w góry, nad jeziora, do lasu, za granicę
  • Miejsce noclegu - np. turystyka hotelowa, kempingowa, pod namiotem, u krewnych lub znajomych, w schronisku
  • Środki transportu - np. samochodowa, lotnicza, piesza, rowerowa, kajakowa, konna, autokarowa

Najbardziej popularne i specyficzne rodzaje turystyki (tutaj głównym czynnikiem jest motywacja do podróży):

  • "SSS" - czyli "Sun Sea Sand" - jest to marzenie przeciętnego turysty w XX wieku, głównie nastawienie na wypoczynek, preferowanym celem są kraje ciepłe.
  • "EEE" - czyli "Experience Entertaiment Education" - coraz bardziej popularny model w XXI wieku, turysta pragnie: być (w Zakopanem), czuć (odbierać bodźce zewnętrzne, estetyczne, ekstremalne) i wiedzieć (poznanie, wiedza krajoznawcza, kulturowa) [7]
  • wypoczynkowa - wypoczynek z dala od codziennych obowiązków, hałasu miejskiego, spowolnienie tempa życia
  • krajoznawcza - poznanie obszaru recepcyjnego, jego mieszkańców (tzw. autochtonów), ich kultury, zabytków materialnych i przyrodniczych
  • zdrowotna - poprawa zdrowia lub powrót do niego, regeneracja sił
  • wychowawcza i edukacyjna - kształtowanie cech społecznych (tolerancji, koleżeństwa, współdziałania), poszerzenie wiedzy o odwiedzanym regionie, praktyczne stosowanie nabytej wiedzy wcześniej (np. ćwiczenie języków obcych)
  • kwalifikowana - wymaga umiejętność posługiwania się sprzętem turystycznym i mająca odpowiednie przygotowanie sprawnościowo-merytoryczne (np. turystyka narciarska, żeglarska, motorowa, speleologiczna, wspinaczkowa, ale również piesza nizinna i górska)
  • motywacyjna / biznesowa / kongresowa - podmiotem są pracownicy firm lub instytucji: nagradzani lub motywowani, / załatwiający sprawy zawodowe / uczestniczący w kongresie/konferencji
  • religijno-pielgrzymkowa - do miejsc świętych
  • etniczna - czyli powrót "do korzeni", do miejsca swojego urodzenia lub pochodzenia, np. Polonia do Polski

Przestrzeń turystyczna a turystyka

Turysta nie podróżuje w próżni. Obszar, po którym się porusza nazywamy przestrzenią turystyczną, która posiada określone walory turystyczne. Można wyróżnić:

  • Walory wypoczynkowe - wpływają na regenerację sił psychofizycznych, relaks, wypoczynek
  • Walory krajobrazowo-przyrodnicze - związane ze środowiskiem przyrodniczym
  • Walory antropogeniczne - związane z działalnością człowieka

Pomiędzy turystą a przestrzenią turystyczną zachodzą interakcje, które mogą być zarówno pozytywne jak i negatywne dla obydwu stron.

  • dla turysty - pozytywne: Walory zaspokajają potrzeby turysty; negatywne: Widoki z Orlej Perci zapierają dech, ale równocześnie tam zdarza się najwięcej przypadków śmiertelnych w Tatrach
  • dla przestrzeni - pozytywne: Pieniądze pozostawiane przez turystę można wykorzystać na ochronę przyrody lub renowację zabytków; negatywne: Śmiecenie, zużywanie nadmiernie dużych ilości wody, erozja gleby (na stokach narciarskich), hałasowanie, rozdeptywanie szlaków itp. np. parki narodowe środkowej Afryki

Żeby przeciwdziałać degradacji walorów stosuje się szereg sposobów. Jednym z nich jest ograniczanie ruchu turystycznego do poziomu chłonności szlaku lub obiektu. Tak jest np. w Australii z monolitem Ayers Rock. Do początku lat osiemdziesiątych turyści mieszkali w hotelu u stóp góry i zwiedzali okolice na własną rękę. Wpłynęło to na erozję skał i niesnaski z Aborygenami, których święte miejsca były niszczone. Dlatego rząd wybudował 19 km od góry kurort Yulara, skąd zwiedzający przyjeżdżają autokarem i poruszają się tylko po wyznaczonych ścieżkach i w obecności strażników Parku Narodowego. Innym przykładem są Wyspy Żółwie na Pacyfiku - turyści mogą nocować tylko na łodziach, a po lądzie poruszać się tylko grupami z uprawnionym przewodnikiem.

Stopień degradacji zależy głównie od stopnia uświadomienia turysty. Turysta "miękki", uświadomiony, będzie zwracał uwagę na dziedzictwo kulturowe regionu, przyrodę, skupi się na poznaniu obszaru recepcyjnego, nie straszny mu będzie wysiłek fizyczny. Natomiast dla turysty "twardego", nieuświadomionego, nie liczy się miejsce zwiedzania, ani nawet samo zwiedzanie, poznanie miejsca, ale jego "zaliczenie", najlepiej w luksusowych i niewymagających warunkach. Różnicę wśród znajomych można zaobserwować w bardzo prosty sposób: ten pierwszy rodzaj podróżników robi zdjęcia, żeby utrwalić wspomnienia, wydarzenia, w jakich brał udział, ludzi, których spotkał, często do nich wraca i na podstawie jednego potrafi opowiedzieć całą historię dotyczącą uwiecznionego obiektu. Drugi fotografuje dla potwierdzenia faktu, że gdzieś był, a na temat obiektu potrafi powiedzieć dwa zdania.

Turystyka a rozwój gospodarczy państw, wpływ na społeczeństwo

Dla krajów wysoko rozwiniętych turystyka jest ważnym, choć nie najważniejszych sektorem gospodarki. (dla UE w 2004 roku z turystyki pochodziło ponad 4% PKB, szacuje się, że do 2016 roku wzrośnie do 12%). Natomiast dla krajów słabo rozwiniętych turystyka jest bardzo ważnym źródłem dochodu narodowego.

Ma to pozytywne skutki:

  • udział przychodów z turystyki w tworzeniu PKB
  • miejsca pracy w tym dla kobiet, osób niewykwalifikowanych, sezonowe
  • napływ dewiz i nowych inwestycji, poprawa bilansu płatniczego
  • rozwój infrastruktury komunalnej używanej przez mieszkańców np. dróg
  • ochrona walorów
  • podtrzymywanie własnych tradycji w poczuciu inności od innych kultur
  • rozwój tolerancji

ale także negatywne:

  • posiadaczami infrastruktury noclegowej i gastronomicznej są głównie inwestorzy spoza kraju (odpływ zysków do kraju macierzystego inwestora)
  • dostosowywanie kultury regionalnej dla potrzeb turystów, ubożenie tradycji i rzemiosła, komercjalizacja,
  • uzależnienie od turystyki, gdy jest ona zbyt rozwinięta w porównaniu do innych sektorów gospodarki (tzw. "monokultury turystyczne") - nawet niewielkie wahania ruchu turystycznego mogą przynieść poważny kryzys. np. na Hawaje pojechało 37% mniej turystów po zamachach terrorystycznych na wieże WTC. Może to powodować sezonowość i bezrobocie
  • tzw. getta turystyczne - gdy miejscowi nie mogą korzystać z infrastruktury turystycznej
  • niszczenie walorów przyrodniczych i antropogenicznych
  • ksenofobia, prostytucja, przestępczość itp.

Kraje o największym ruchu turystycznym, regiony turystyczne świata

Ranking z 2002 i 2007 roku (przyjazdy w mln osób w 2002 i 2007 roku)

  • Francja (77, 0 - 81, 9)
  • Hiszpania (51, 7 - 59, 2)
  • USA (41, 8 - 56, 0)
  • Włochy (39, 8 - 43, 7)
  • Chiny (36, 8 - 49, 9)
  • Wielka Brytania (24, 2 - 30, 7)
  • Kanada (20, 1 - 17, 9)
  • Meksyk (19, 7 - 21, 4)

Czołówka krajów turystycznych zmieniła się niewiele przez ostatnie lata, natomiast znacznie wzrósł ruch turystyczny w każdym z nich, co wiąże się z rozwojem turystyki na świecie. Największe zmiany można zauważyć we Francji i Wielkiej Brytanii (po 2, 5x), Chinach, Turcji i Egipcie (po 14x).

Trochę inaczej wygląda dynamika wzrostu przychodów, ponieważ nie poddają się one tak szybko modom i trendom. Dlatego największy wzrost miały kraje o od dawna ustabilizowanej pozycji turystyki na świecie - USA (10x), Francja i Hiszpania (po 6x).

Światowa Organizacja Turystyki (WTO) stworzyła podział na 6 makroregionów turystycznych świata i 12 subregionów, na podstawie ruchu turystycznego.

1. Europa: subregiony:

  • północny - Irlandia, Norwegia, Szwecja, Wielka Brytania, Dania, Finlandia, Islandia,
  • południowy - Cypr, Grecja, b. Jugosławia, Turcja, Gibraltar, Hiszpania, Portugalia, Włochy
  • wschodni - Bułgaria, Czechy, Słowacja, b. NRD, b. ZSRR, Polska, Rumunia, Węgry
  • zachodni - Austria, Francja, b. RFN, Szwajcaria, Belgia, Holandia

2. Ameryka: subregiony:

  • Ameryka Północna,
  • Ameryka Południowa i Środkowa,
  • Karaiby

3. Azja Wschodnia, Australia i Pacyfik
4. Afryka: subregiony: północny, południowy, środkowy, wschodni i zachodni
5. Bliski Wschód
6. Azja Południowa

Europa skupia ponad połowę światowego ruchu turystycznego. Powoli, ale stale spada on w Europie i Amerykach, na rzecz pozostałych regionów. Najbardziej dynamiczny wzrost można zauważyć na Bliskich Wschodzie (trzykrotny) i Azji z Pacyfikiem (dwukrotny).

Prognozy WTO do 2020 roku mówią, że:

  • Ruch turystyczny będzie na poziomie 1 560 mln
  • Przychody z turystyki wyniosą 2 bln USD
  • Do Europy przyjeżdżać będzie 46%, do Ameryk 18, 1%, do Azji i na Pacyfik 25, 4%
  • Do pierwszej 10 najczęściej odwiedzanych krajów wejdą: Hongkong i Czechy, a nie utrzymają się w niej : Kanada i Niemcy, a liderem będą Chiny

Dla ułatwienia klasyfikacji obiektów szczególnie atrakcyjnych turystycznie i ich ochrony stworzono w 1977 Listę Światowego Dziedzictwa kulturalnego i naturalnego UNESCO. W 2008 roku znajdowało się na niej 878 obiektów (679 kulturowych, 174 przyrodnicze i 25 mieszanych). Wpisanie na Listę zwiększa oczywiście znacznie ruch turystyczny.

Najpiękniejsze miejsca w Europie i na świecie

Niektóre znane to:

  • Centrum Wiednia
  • Południk Struvego
  • Mont Saint-Michel z zatoką
  • Szlak św. Jakuba
  • Akropol ateński
  • Kreml i Plac Czerwony w Moskwie
  • Delta Dunaju w Rumunii
  • Drewniane kościoły karpackie
  • Osady Wikingów w Birka i Hovgärden
  • Asyż zabytki franciszkańskie
  • Sangiran stanowisko antropologiczne praczłowieka
  • Stanowisko archeologiczne Troi
  • Zespół zabytkowy w Jerozolimie
  • Ruiny miasta Persepolis
  • Jezioro Bajkał
  • Pomnik Pokoju w Hiroszimie
  • Tadż Mahal w Agrze
  • Terakotowa Armia
  • Zakazane Miasto z pałacem cesarskim
  • Wielki Mur Chiński
  • Park Narodowy Uluru-Kata Tjuta
  • Wyspy subantarktyczne Nowej Zelandii
  • Opera w Sydney
  • Park Narodowy Kakadu
  • Wielka Rafa Koralowa
  • Ruiny budowli Majów w Copan
  • Narodowy Park Historyczny L’Anse aux Meadows
  • Zespół zabytkowy Meksyku
  • Park Narodowy Yellowstone
  • Statua Wolności
  • Miasto prekolumbijskie Teotihuacan
  • Misje jezuickie na terenach Guaranów
  • Zabytkowa dzielnica miasta portowego Valpariso
  • Cuzo pierwsza stolica Inków w Peru
  • Rysunki naziemne pustyni Nazca
  • Wyspy Galapagos
  • Memfis i piramidy egipskie
  • Klasztor św. Katarzyny pod górą Synaj
  • Timbuktu w Mali
  • Park Narodowy Kilimandżaro
  • Kamienne miasto Zanzibaru
  • Stanowisko archeologiczne Kartagina
  • Wodospady Wiktorii


Bibliografia:
1. Kop J., Kucharska M., Szkurłat E.: Geografia społeczno-ekonomiczna Podręcznik Liceum ogólnokształcące zakres rozszerzony; Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa 2003
2. Skrzypczak W., Geografia spłeczno‑ekonomiczna świata i Polski, podręcznik do szkół średnich, zakres rozszerzony, Wyd. Efekt, Warszawa, 2006
3. Staniów H., Staniów P., Geografia 2 Świat, podręcznik do szkół średnich, zakres rozszerzony, Wyd. Nowa Era, Warszawa, 2004
4. Tablice geograficzne, Wyd. Adamantan, 2004
5. Atlas Polski dla szkół średnich, PPWK, 2000
6. Gaworecki W., Turystyka, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, 2007
7. notatki z wykładów z przedmiotów „Historia turystyki” i „Walory przyrodnicze w turystyce” 2007
8. Głowny Urząd Statystyczny www.stat.gov.pl/
9. World Tourism Organization http://unwto.org i www.wto.org.
10. Polski Komitet ds. UNESCO http://unesco. pl
11. World Heritage List (eng) http://whc.unesco.org/
12. Instytut Turystyki www.intur.com

Komentarze